1. خداوند به صالحان و نیکوکاران وعده ثواب و پاداش، و به طالحان و بدکاران وعده کیفر و عذاب داده است:

«وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقينَ غَيْرَ بَعيدٍ هذا ما تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ حَفيظٍ»؛ در آن روز) بهشت را به پرهيزگاران نزديك مى‏كنند، و فاصله‏اى از آنان ندارد. اين چيزى است كه به شما وعده داده مى‏شود، و براى كسانى است كه بسوى خدا بازمى‏گردند و پيمانها و احكام او را حفظ مى‏كنند. (ق، 31 و 32)

«إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعينَ»؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‏كنند، و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست! (حجر، 43)

2. قیامت، وعده الهی است:

«فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَ يَلْعَبُوا حَتَّى يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذي يُوعَدُونَ»
آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه‏ور باشند و سرگرم بازى شوند تا روزى را كه به آنها وعده داده شده است ملاقات كنند (و نتيجه كار خود را ببينند). (زخرف، 83)

3. با وجود وعده، عمل به آن لازم است.

4. خداوند از وعده خود تخلف نمی کند: «وَ لَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ»؛ خداوند هرگز از وعده خود تخلّف نخواهد كرد. (حج، 47)


بنابر این، خداوند به معاد و نیز پاداش و عذاب، وعده داده است و از وعده خود تخلف نمی کند. لذا بر اساس وعده الهی، معاد محقق می شود

عقل حکم می کند که هر فاعل مختاری، باید به عدل عمل کند.

انسان ها را می توان به دو دسته فرمانبردار و نافرمان، تقسیم کرد.

لازمه فعل عادلانه این است بین این دو فرق گذاشته شود و به انسان نیکوکار و فرمانبر، پاداش داده، و انسان نافرمان و عصیانگر، مجازات شود.

وقتی پاداش و کیفر در این دنیا محقق نمی شود، لازمه اش این است که عالَم دیگری (عالم آخرت) باشد تا این کار در آن انجام شود.

بنابر این، مقتضای عدل الهی این است که در ادامه عالم دنیا، معاد و عالم آخرت وجود داشته باشد.

وجود و اثبات معاد، ادله متعددی دارد؛ که بطور خلاصه و موردی اشاره می کنم:

از خداوند، باطل و عبث، سر نمی زند

خداوند حکیم است و حکیم کار بیهوده و عبث انجام نمی دهد.

خداوند آسمان و زمین را برای انسان و خدمت رسانی به او آفریده:

«هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعا»؛ او خدايى است كه همه آنچه را (از نعمتها) در زمين وجود دارد، براى شما آفريد. (بقره، 29)

«وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ»؛ او آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است همه را از سوى خودش مسخّر شما ساخته است‏. (جاثیه، 13)

هدف و غرض از آفرینش انسان و هبوط او به زمین، حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت ابدی است.

محصور بودن آفرینش انسان به این دنیا، بدون توجه به حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت، کاری بیهوده و عبث است، و همان طور که عرض شد حکیم، کار عبث و بیهوده نمی کند.

بنابر این، عقل حکم می کند به بودن معاد، زیرا خداوند حکیم است و کار عبث و بیهوده از او صادر نمی شود. و آفرینش انسان بدون حیات اخروی و معاد، عبث و بیهوده است.

«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريده‏ايم، و بسوى ما باز نمى‏گرديد؟ (مؤمنون، 115)